-
1 урманда үскән
1) ди́кий, дикорасту́щий2) перен. ди́кий, одича́вший (о челове́ке) -
2 урманда у-у-у тигән бүре олоуы ишетелде
в лесу раздался вой волка: у-у-уБашкирско-русский автословарь > урманда у-у-у тигән бүре олоуы ишетелде
-
3 урманда йәшенеү
прятаться в лесу -
4 урманда йоҡлау
ночевать в лесу -
5 урманда тик ҡайын да уҫаҡ
в лесу лишь берёза да осина -
6 урманда тынлыҡ хөкөм һөрә
в лесу царит тишина -
7 урманда юл ярыу
прорубить дорогу в лесу -
8 урманда ҡараңғылана башланы
в лесу затемнело -
9 урмандағы асыҡлыҡ (ялан)
прогалина -
10 урмандағы ташландыҡ өй
затерянный в лесу домик -
11 был урманда ҡайын күберәк
в этом лесу преобладает берёза -
12 кружить
1. несов.кого-чтоөйрөлтөү, әйләндереү, өйрөлдөрөү2. несов.әйләнеү, уратып йөрөү (осоу)3. несов.аҙашып йөрөү, юл яҙып йөрөү4. несов.бормаланыу5. несов. о вьюге, метели и т.п.ойоҡһотоу, өйөрөү -
13 акыл
сущ.1)а) ум, ра́зум; интелле́кт || у́мственный (труд), интеллектуа́льныйакыл яшьтә түгел - башта — (посл.) ум не в во́зрасте, а в голове́
акыл зәгыйфьлеге — у́мственная сла́бость
б) ум, рассу́док, рассуди́тельность || у́мственный, рассу́дочный ( анализ)в) благоразу́мие, рассуди́тельность; созна́ние, созна́тельностьакылың кайда иде соң синең? — где́ же была́ твоя́ рассуди́тельность (благоразу́мие)?
г) ум, разу́мность, (как сле́дствие о́пыта) ум-ра́зум, му́дрость; умудрённостьпрактик акыл — практи́ческий ум (му́дрость, умудрённость)
мәкальдә чагылган тирән акыл — глубо́кая му́дрость, отражённая в посло́вице
2) разг.а) мысль, иде́якаян килде әле сиңа бу акыл ? — отку́да у тебя́ э́та мысль?
б) сове́т, наставле́ниеаның акылы белән йөрсәң... — бу́дешь его́ слу́шаться... (ещё и не то бу́дет)
ата-ана акылын тоту — приде́рживаться (слу́шаться) роди́тельского наставле́ния
3) в знач. нареч. акылга у́мственно, интеллектуа́льно, в у́мственном (интеллектуа́льном) отноше́нии (созреть, подняться); по уму́ (уму́-ра́зуму), умо́м ( быть выше или ниже кого)акылга бер чамарак алар — у́мственно они́ почти́ одина́ковы
акылга үсү — вы́расти (созре́ть) у́мственно
4) в функ. сказ. акылында вменя́емый спец. (преступник, подсудимый)•- акыл теше
- акылы сау
- акылга сау••акыл алдан йөрү — быть сообрази́тельным (сметли́вым, предусмотри́тельным, дальнови́дным, дога́дливым), быть спосо́бным предви́деть (предусмотре́ть)
акыл арттан йөри — ≈≈ за́дним умо́м кре́пок
акыл башка килү — см. акылга килү 1)-3)
акыл баштан китү — см. акыл китү 1), 2)
акыл белән эш итүчән — рассуди́тельный; толко́вый
акыл бизмәненә салу (салып үлчәп карау) — в голове́ (уме́) взве́шивать (взве́сить, прики́дывать/прики́нуть); см. тж. акыл белән уйлап карау
акыл булсын — пусть (э́то) бу́дет (послу́жит) уро́ком; э́то кому́ нау́ка (на бу́дущее); что́бы (впредь) непова́дно бы́ло ( кому)
акыл җиңеләю — см. акылга җиңеләю
акыл җитү — сообрази́ть ( что), догада́ться ( о чём), доду́маться ( до чего), умудри́ться, ухитри́ться
акыл ирешми — см. акыл җитми
акыл кергән — умо́м (у́мственно) вы́рос; умудрён ( жизненным опытом); в (при) своём (здра́вом) уме́; со свои́м умо́м
акыл кертү — см. акылга утырту 1)
акыл кушканча — по веле́нию ума́ (делать что, поступать как), по веле́нию (тре́бованию) рассу́дка
акыл өләшкәндә йоклап калган (йоклап биләмдә, урманда, мич башында калган) — см. акылсыз 1) а); акылга сай 1)>
акыл өләшү — см. акыл өйрәтү 2)
акыл сата башлау — ирон. зау́мничать, зау́мничаться
акыл сыеклану — прост.; см. акылга җиңеләю
акыл сыйдырмау — см. акылга сыймау
акыл утырту — см. акыл керү
акыл утыру — см. акыл керү
акылга зәгыйфь — см. акылга җиңел 1)
акылга муафыйк — см. акылга ятышлы 1)
акылга (акылы) үсмәгән — умо́м не вы́шел
акылга туймаган — см. акылсыз 1) а), 2)
акылга утыру — см. акыл керү
акылга яту — каза́ться (показа́ться, представля́ться) разу́мным (благоразу́мным, рациона́льным, логи́чным)
акылга өйрәтү — см. акыл өйрәтү
акылдан шашкан — см. акылдан язган
акылдан шашу — см. акылдан язу
акылдан ычкыну — прост.; см. акылдан язу
акылны алу — см. акылдан яздыру
акылны башка җыю — см. акылны җыю
акылны эчү — прост. ра́зум (ум) пропива́ть (пропи́ть)
акылны югалту — см. акылдан язу 3)
акылы бармакка урарлык (чорнарлык) та юк — ума́ ни на грош у него́
акылы кыска — ум ко́роток ( у кого)
акылы (акылга) сау — в себе́, в здра́вом уме́, в по́лном (здра́вом) рассу́дке
акылы эшли — голова́ ( чья) рабо́тает (ва́рит, сообража́ет)
акылың алтын икән — ирон.; шутл. ишь како́й, у́мный (у́мник, у́мница) (вы́искался, нашёлся), губа́ не ду́ра; ишь чего́ захоте́л (... куда́ махну́л)
акылы үзе белән — семь пя́тниц на неде́ле
- акыл алу- акыл белән уйлап карау
- акыл бирү
- акыл җитмәслек
- акыл җитми
- акыл иясе
- акыл йөртеп карау
- акыл йөртү
- акыл керү
- акыл сату
- акыл китү
- акыл өйрәтү
- акылга өйрәтү
- акыл сайлыгы
- акылга җиңел
- акыллы җиңел
- акылга җиңеллелек
- акылга җиңеләю
- акылга килү
- акылга сай
- акылы сай
- акылга сайлык
- акылга сыймау
- акылга таман
- акылы таман
- акылга таманча
- акылы таманча
- акылга утырту
- акылга ятышлы
- акылдан язган
- акылдан яздыру
- акылдан язу
- акылдан язып
- акылдан язар дәрәҗәдә
- акылны җыю
- акылы башында
- акылында
- акылы камил
- акылы төштән соң
- акылы үзе белән
- акылы үзендә
- үз акылы үзендә -
14 ачыгылу
безл.; см. ачыгу 1)урманда бик ачыгылган — в лесу мы си́льно проголода́лись
-
15 баганалык
1. сущ.материа́л, приго́дный и́ли предназна́ченный для изготовле́ния столба́ (столбо́в)2. прил.урманда баганалык сайлау — выбира́ть материа́л для столба́ (столбо́в) в лесу́
предназна́ченный, приго́дный и́ли доста́точный для ( определённого) столба́ и́ли столбо́вимән баганалык — дуб, приго́дный для изготовле́ния столба́
-
16 бар
I предик.; сл.1) есть, суть; име́ется в нали́чии; налицо́бармы бездә мөмкинлекләр? бар! — име́ются ли у нас возмо́жности? име́ются!
бүген минем эшем бар — сего́дня у меня́ есть де́ло ( я занят)
••аты барның канаты бар, сыеры барның сые бар — посл. у кого́ есть ло́шадь (име́ющий ло́шадь), крыла́т, у кого́ есть коро́ва (име́ющий коро́ву), бога́т (букв. име́ет я́ства)
колагы бар ишетсен, күзе бар күрсен! — погов. име́ющий у́ши да слы́шит, име́ющий глаза́ да ви́дит
б) сущ. на-лык/-лек в притяж. ф. ведь (обы́чно) каков ведь быва́ет, что; изве́стно, что каков (каково) во́дится, имее́тсяҗирнең суыклыгы бар — земля́-то ведь холодна́; земля́ быва́ет холо́дной
усаллыгың бар инде (синең) — да уж, крут твой нрав; насчёт кру́тости нра́ва, то э́то, коне́чно, тебе́ не занима́ть: она́ за тобо́й во́дится (у тебя́ име́ется)
в) прич. на -(ы) рлык/ -(е)рлек в притяж. ф. в состоя́нии; могу́ (мо́жешь, мо́жет и т. д.)биесәм биерлегем бар — е́сли захочу́ пляса́ть - я в состоя́нии пляса́ть
мактанырлыгы да бар — он мо́жет (впра́ве) и похва́статься (т. е. имеет чем похвастаться)
г) имя действия на-у/-ү в притяж. ф. возмо́жно, что; о́чень мо́жет быть (ста́ться), что; мо́жно идошманның һөҗүм итүе бар — возмо́жно, что враг нападёт
бүген кунак килүе бар — о́чень мо́жет ста́ться, что сего́дня бу́дут го́сти
урманда адашуың бар — в лесу́ мо́жно (букв. мо́жешь) заблуди́ться
д) прич. на -асы/-әсе, -ыйсы/-исе в притяж. ф. (обяза́тельно) на́до; предстои́т; необходи́мо чтокалага барасым бар — мне на́до съе́здить в го́род
экзамен бирәсе бар — предстои́т сдава́ть экза́мены
е) прич. на -ган/-гән, -кан/-кән в притяж. ф. что де́лал/сде́лал когда-тоаның Мәскәүдә булганы бар — он когда́-то быва́л в Москве́
яулыгымны җилфердәтеп йөргәнем бар — ( песня) ходи́ла я когда́-то с развева́ющимся платко́м ( на голове)
3) в знач. сущ. в притяж. ф.а) см. барлык; прису́тствие, существова́ние, нали́чностьмин синең барыңны белмәдем — я не знал, что ты прису́тствуешь
гомерем булса онытмамын, җир шарында син барын — ( песня) пока я жив, не забу́ду, что ты существу́ешь на земле́
б) в притяж. ф. 3 л.; ед. бары всё, что есть (в нали́чии); всё нали́чноехәзинәдә бары — всё, что есть в закрома́х
бары белән байга сан — посл. чем бога́ты, тем и ра́ды (букв. всем тем, что име́ем, мы равны́ богате́ям)
4) в знач. нареч. в косв. п.; ед. ч.а) в ф. барга в си́лу нали́чия (чего́) потому́, что име́ется (что-л.)••һәрбер карга каркылдый көче барга — посл. ка́ждая воро́на ка́ркает потому́, что име́ется у неё си́ла
б) в ф. барда при нали́чии (чего́) в прису́тствии (кого́)••оста барда кулың тый, остаз барда телең тый — посл. при ма́стере не стара́йся показать своё уме́ние, при наста́внике не распуска́й свой язы́к
в) в ф. барында пока́ есть (существу́ет, в нали́чии) (кто, что)җан барында ир көрәштән качармы? — пока́ душа́ в те́ле, настоя́щий мужчи́на ра́зве увильнёт от борьбы́?
5) в знач. прил. име́ющийся, нали́чный, действи́тельно существу́ющий••бар нәрсә балдан татлы — посл. име́ющаяся вещь (то, что име́ешь) доро́же всего́ (букв. сла́ще мёда)
чын мәхәббәт бар эш ул — ( песня) настоя́щая любо́вь действи́-тельно существу́ет
•- бар булу- бар иде
- бар итү••- бар икән II сущ.1) доста́ток, бога́тство••бар өстенә бар, май өстенә бал — посл. доста́ток к доста́тку не обу́за (букв. что мёд пове́рх ма́сла)
2) бога́тый, иму́щий••III мест. опред.барга бәла күренмәс — посл. иму́щий не ви́дит беды́ (т. к. это его мало касается)
1) весь, всё, всябар ышанычым — вся моя́ наде́жда
бу дөньяда бар кеше дә нигә тигез булмаган? — ( песня) заче́м в э́том ми́ре все лю́ди не равны́?
2) в препозиции к причастию на -ган/-гән в притяж. ф. барганы (барганым, барганың и т. п.) всё, то и де́ло; то́лько и..., что осо́бенно; всё вре́мябар белгәне — то́лько и зна́ет, что..., то́лько тем и занима́ется, что...
бар булганы — то́лько и состои́т из...
бар курыкканы — то, чего́ он осо́бенно (всё вре́мя) бои́тся, э́то...
бар уйлаганым син генә — о тебе́ то́лько и ду́маю; всё вре́мя о тебе́ и ду́маю
•- бар да- бар кадәр
- бар кебек IV сущ.V сущ.; физ.кафе-бар хадиме — ба́рмен, слу́жащий в ба́ре
-
17 берәм-берәм
нареч.1) по́рознь, по одному́, поодино́чке; в одино́чкуурманда берәм-берәм йөрергә куркыныч — в лесу́ стра́шно ходи́ть в одино́чку
вагоннан берәм-берәм төшү — вы́йти из ваго́на по́рознь
балаларны берәм-берәм утырту — рассади́ть дете́й поодино́чке
2) тща́тельно, дета́льно, доскона́льношкафтагы әйберләрне берәм-берәм карап чыгу — тща́тельно перебира́ть ве́щи в шкафу́
3) по одному́, по одно́й шту́кекирпечләрне берәм-берәм ташу — перетаска́ть кирпичи́ по одному́ (по одно́й шту́ке)
-
18 гаҗәп
1. прил.1) см. гаҗәептуры килдек гаҗәп бер чорга — нам вы́пало замеча́тельное вре́мя
2) прил. чу́дный, ди́вный, удиви́тельный разг.гаҗәп безнең халык! — чу́дный наш наро́д!
гаҗәп нәрсәләр — ди́вные ве́щи
3) необы́чный, стра́нный; дико́винный2. сущ.удиви́тельная карти́на, чу́до, ди́во; чудеса́; дико́вина, дико́винка разг.; ди́вное, ди́вная вещьузган елда бер гаҗәп булды — в про́шлом году́ случи́лось чу́до
урманда бер гаҗәп күрдек — в лесу́ ви́дели чу́до (дико́винку)
3. предик. сл.бу ни гаҗәп ! — что за ди́во!
1) см. гаҗәеп2) чу́до, ди́воһич тә гаҗәп түгел — во́все не ди́во
- гаҗәп түгелгаҗәп яхшы! — чу́до как хоро́ш!
- гаҗәп хәл
- гаҗәп күренеш
- гаҗәпкә калдыру
- гаҗәпкә калдырырлык
- гаҗәпкә калу
- гаҗәпкә каршы -
19 имәнеч
1. прил.; разг.1) жу́ткий, стра́шный, исто́шныйимәнеч тавыш белән кычкыру — крича́ть исто́шным го́лосом
2) в знач. сущ. жуть2. нареч.; диал.о́чень, весьма́, сли́шкомбыел урманда җиләк имәнеч күп — ны́нче в лесу́ я́год о́чень мно́го
-
20 кайтаваз
сущ.э́хо, о́тклик; о́тзвукурманда кайтаваз яңгырады — в лесу́ прозвуча́ло э́хо
ерак еллар кайтавазы — э́хо (о́тзвук) далёких (про́шлых) лет
См. также в других словарях:
бөрлегән — Урманда, урман буйларында һ. б. ш. үсә торган, кура җиләкләре төреннән булган кып кызыл җимешле үсемлек. рус. Костяника … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
сарана — Урманда үсә торган, кызгылт сары чәчәкле, төче һәм лайлалы суганчасы булган кыяклы үлән … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
сәрдә — Урманда үсә торган күпьеллык үлән, зонтик сыман оешкан вак вак ак чәчәкле үсемлек; рус. Сныть … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әрчү — АРЧУ – 1. Нәр. б. кабыгын, тышчасын алып ташлау, чистарту, салдыру 2. Чүп, пычрак һ. б. ш. дан чистарту, арындыру өс башларын тузаннан әрчергә керештеләр 3. Агач куакларны тамырлары белән куптарып, берәр урынны чистарту урман арасыннан юл әрчү. и … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ия — и. 1. Берәр нәрсәнең, милекнең хуҗасы. Нәр. б. башлыгы 2. Нин. б. сыйфатка, сәләткә, дәрәҗәгә һ. б. ирешкән кеше һөнәр иясе. Нәрсәгә дә булса лаек хөрмәт иясе 3. Берәр эш белән шөгыльләнүче, көн күрүче кеше хезмәт ияләре, хөкем ияләре 4. Уйлап… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
караҗиләк — диал). – Ылыслы урманда җиргә сырышып үсә торган, ашарга яраклы күксел кара җимешле вак куак: рус. Черника … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
көртмәле — диал). – Ылыслы урманда җиргә сырышып үсә торган, ашарга яраклы күксел кара җимешле вак куак: рус. Черника … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
күкшә — Чыпчыклар отр. кыш көне җылы якка китә торган, урманда яшәүче кош, рус. Лазоревка … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кыйгыр — диал. Урманда яши һәм яңгыр алдыннан кычкыра торган кечерәк кош; яңгыр теләнчесе; рус. Чеглок … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кыр — I. 1. Урмансыз тигезлек, зур тигез ачык мәйдан. Хайваннар һәм кошлар тур. : кулга ияләштерелмәгән, йортныкы булмаган; кыргый кыр үрдәге, кыр казы 2. Иген игү өчен эшкәртелә торган җир мәйданы; басу. с. Авыл хуҗ. культуралары үстерү белән… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кырмазый — иск. 1. Салават күперендәге төп төсләрнең берсенә охшаган, кан төсендәге 2. күч. Революцион көрәштә катнашучы, шуның яклы, шуңа бәйләнешле. Совет гаскәрләренә карата к. сакчы. Коммунистлар яклы. 3. күч. XX гас. башында җәдитчеләр хәрәкәтендә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге